Minstens tien jaar geleden schreef ik naar aanleiding van een gesprek met een tweetal hoogopgeleide veertigers op de boot naar Terschelling een blog onder de titel ‘Alle Kennis Kun Je Hier Vinden’. Mijn toenmalige gesprekspartner deed deze bewering terwijl hij met zijn wijsvinger op zijn smartphone tikte. We hoefden onze leerlingen alleen maar te leren hoe ze die kennis konden vinden en gebruiken, zei hij.

Ik heb hem natuurlijk, aan de hand van een aantal voorbeelden, uitgelegd dat er een verschil is tussen kennis en informatie; dat je op internet informatie kunt vinden, maar dat je kennis nodig hebt om die informatie te waarderen en te benutten.

Wij hadden op dat moment geen idee van de komst van DeepL, ChatGPT, Deep Blue en Claude, AI-toepassingen die gebruik maken van ‘Large Language Models’ of LLM’s. Zelf maak ik al een aantal jaren gebruik van DeepL bij mijn vertaalwerk. Dat wil niet zeggen dat ik het programma mijn vertaalwerk laat doen. Het is niet meer dan een handige assistent op het moment dat een woord ‘op het puntje van mijn tong’ ligt. Het genereert een lijst met synoniemen en daar staat dan altijd het woord tussen dat ik zocht. Soms ben je op zoek naar de juiste opbouw van een zin. Deepl helpt dan omdat het een aantal alternatieve zinswendingen voorstelt.

Mijn laatste twee blogs over toetsen en de invloed van feedback op het leesplezier heb ik geschreven met behulp van AI en wat blijkt? Ook hier is AI niet meer dan een handig hulpje. Het is prima in staat om een samenvatting van een onderzoeksartikel te genereren en als ik vraag om even de PISA gegevens over leesplezier in Nederland op een rijtje te zetten dan gebeurt dat. Als ik vraag om een overzicht te geven van de nadelen van het Nederlandse toets en selectiemechanisme, dan krijg ik het keurig op een rijtje en als ik vervolgens vraag om het Nederlandse beleid af te zetten tegen de internationale verdragen waar Nederland aan gehouden is, dan krijg ik een uitstekend overzicht van de punten waarop de Nederlandse praktijk op gespannen voet staat met het recht.

Het punt is dat ik deze vragen en opdrachten niet zou kunnen stellen als ik niet zou beschikken over een gedegen voorkennis. Ik weet dat het Nederlandse kind het minst voor zijn plezier leest vergeleken met andere landen; ik weet wat er schort aan de Nederlandse toetspraktijk en ik weet dat dit beleid op gespannen voet staat met het recht.

Er is niets nieuws onder de zon. ChatGPT verhoogt zowel de kwaliteit van mijn werk als mijn productiviteit; ik kan meer in minder tijd. Het voornaamste kenmerk van ICT-toepassingen is al 70 jaar dat zij de kwaliteit en productiviteit verhogen. Toen ergens in de jaren vijftig de Grontmij het eerste geautomatiseerde salarisverwerkingssysteem introduceerde, voorspelde de toen bekende futuroloog Fred Polak, dat deze ontwikkeling ertoe zou leiden dat we in het jaar 2000 nog maar twee dagen in de week zouden werken. Hij realiseerde zich niet dat onze economie op groei gericht is en dat we elke productiviteitsverhoging inzetten om meer groei te realiseren. Hetzelfde zal gebeuren met deze nieuwe AI-toepassingen.

Mijn conclusie is dat we een bekend patroon zien: er is een nieuwe digitale toepassing en we krijgen een geheel nieuwe werkelijkheid voorgeschoteld terwijl er niets wezenlijks verandert.
Mijn toenmalige gesprekspartner zou nu kunnen beweren dat je alle kennis ‘hier kunt genereren’. Hij zit er meer dan ooit naast: des te meer informatieverwerkingsmogelijkheden we onder onze wijsvinger hebben, des te belangrijker is de rol van kennis, echte kennis; de kennis die tussen je oren zit.

Jan Tishauser.