Jeanne van Loon, Programmamanager Ontwikkelkracht.

Leren is altijd belangrijk voor me geweest. Als kind was ik al erg leergierig. Er was zoveel om te ontdekken en te weten te komen! Ik wilde ook heel graag leren lezen. Niet alleen omdat ik daardoor mijn oudere zussen niet langer hoefde te vragen om de ondertiteling van de tv voor te lezen, maar vooral ook omdat ik door zelf te lezen mezelf helemaal kon verliezen in boeken. Hierdoor kwam ik letterlijk meer te weten, zowel qua kennis als qua verhalen en daar werd ik blij van! Ik wilde de wereld leren kennen, meeleven met de avonturen van anderen en andere perspectieven zien en (leren) begrijpen. Achteraf gezien denk ik dat mijn honger naar verhalen, kennis en ervaringen ook is ontstaan door het dorp waar ik ben opgegroeid. Ik had een sterke drang om die vrij kleine en gesloten wereld te verruimen. Maar het zal vast ook met de aard van het beestje te maken hebben. Want het steeds weer nieuwe dingen willen leren door net iets verder te willen reiken dan wat ik al kan, heb ik mijn leven lang gehouden. Leren heeft me veel gebracht en mijn blik verruimd. En daar ben ik nog lang niet mee klaar.

Het heeft dan ook even geduurd voordat ik me realiseerde dat niet ieder kind leren, zowel thuis als  op school, zo positief heeft ervaren. En ook in het volwassen leven zit niet iedereen te wachten om nieuwe dingen te leren of om nieuwe dingen te ontdekken. Misschien vanwege angst voor het onbekende of vanwege angst om de eigen overtuigingen ter discussie gesteld te zien. Niet weten geeft op de korte termijn immers enig comfort. Maar voor je eigen ontwikkeling en groei op de langere termijn werkt die strategie meestal averechts, zowel privé als professioneel.

En als ik even wat dieper inzoom op het werkgedeelte in het algemeen en het onderwijs in het bijzonder: het Nederlandse onderwijs staat voor uitdagingen die een fundamentele aanpak vereisen. Om te verbeteren is er een verschuiving nodig van een individueel naar een collectief verantwoordelijkheidsgevoel. Lesgeven is daarbij geen solistische aangelegenheid meer, het is teamwork [Leraren, ga bij elkaar in de klas kijken en geef feedback, Opiniestuk Jasper Rijpma, NRC 1 mei 2024]. Dit vraagt om een andere manier van samen werken en van samen leren. Het lukt in de praktijk alleen niet altijd om daar de ruimte en tijd voor te vinden. Onderwijs geven is een intensief beroep en je hebt als onderwijsprofessional niet altijd de regie over je eigen agenda.

Soms moet je daarom als professionals verleid of uitgedaagd worden om een volgende stap te zetten. Want je comfortzone heet niet voor niets zo: daar is het behaaglijk. In schoolorganisaties vraagt het dat we de schoolcultuur zo vormgeven dat leren op een uitnodigende manier mogelijk wordt gemaakt. Dat is een kwestie van vertrouwen scheppen, ruimte geven, voorleven, fouten mogen maken, nieuwsgierig zijn, een onderzoekende houding hebben en ook om anderen om hulp te durven te vragen. Iets kunnen is fijn en geeft een goed gevoel. Iets nog niet beheersen, maar wel willen leren, vraagt om een investering en om je kwetsbaar op te stellen en is in het begin op z’n minst onwennig. En wat leraren daarvoor ook nodig hebben is facilitering, meer in het bijzonder in de vorm van tijd.

Als je het ontwikkelen samen oppakt, kun je elkaar stimuleren en motiveren en werk je samen aan doelen. Onderzoek laat zien dat gezamenlijk leren op school een zeer effectieve manier van professionaliseren is. Het sluit heel goed  aan bij de behoefte van leraren, bouwt voort op aanwezige kennis en gaat prachtig samen met oefenen in de praktijk [Samen ten dienste van de school, Onderwijsraad 2019]. Als er ruimte ontstaat om samen te leren op de werkvloer, kan kennis ontwikkeld worden door vanuit een theoretisch kader iets uit te proberen in de praktijk en dan te onderzoeken wat er gebeurt. Leraren schakelen zo hun vakmanschap actief in en verbeteren het. Dit leidt tot kennis van hoofd, hart en handen [Het lerarentekort, Jacquelien Bulterman, 2023].

Binnen Ontwikkelkracht staat precies dat type leren centraal. We noemen het ook wel ‘collective teacher efficacy’ oftewel het collectieve geloof van leraren dat ze samen in staat zijn om positieve resultaten met leerlingen te behalen. Zo werken de trainers binnen De Transformatieve School vanuit het principe van collective efficacy. De essentie hierbij is het idee van ‘professionele rugdekking’, maar ook dat het geheel meer is dan de som der delen. Onderliggend gaat het dus ook om de vraag wat nu voor de ‘ik’-professional is in zijn of haar pedagogisch-didactisch handelen binnen het eigen klaslokaal (professionele ruimte), en wat nu voor de ‘we’-professional is en dus het gehele professionele team aangaat. Programmaleider Iliass El Hadioui stelt in dit verband teams vaak deze vraag: “Wat heeft de ‘ik’ van de ‘we’ nodig om te kunnen floreren in het eigen klaslokaal en wat heeft de ‘we’ nodig van de ‘ik’ om de gehele schoolcultuur te laten floreren?”

Deze manier van leren en werken heeft bijzonder sterke effecten op de ontwikkeling en prestaties van leerlingen [Meta-analysis of the relationship between collective teacher efficacy and student achievement, Eels R.J.Dissertations 133]. En voor welke onderwijsprofessional is dat niet het ultieme doel? Dan moeten we alleen wel de goede dingen doen. Het mooie van ons programma is dat ieders specifieke situatie, schoolcultuur en vraag het vertrekpunt vormt voor deze ontwikkeling. Bij deelname aan ons programma trekken we samen op en leer je stapsgewijs hoe je als team gewenste veranderingen in je school kunt realiseren. Ook stellen we relevante kennis uit onderzoek op een toegankelijke manier beschikbaar, werken onderwijsprofessionals en onderzoekers samen aan oplossingen voor vragen uit de praktijk en ondersteunen we niet alleen het van elkaar leren binnen de school, maar ook tússen scholen.

Onze Ontwikkelkracht-ambitie is groot. We willen het beste onderwijs voor alle leerlingen in het funderend onderwijs. Maar dat kunnen we niet alleen. Daar hebben we elkaar voor nodig! Leraren, onderwijsondersteuners, wetenschappers, vakverenigingen, vakbonden, en zo kan ik nog wel even doorgaan. Laten we met elkaar de uitdaging aangaan en in het belang van de leerlingen in co-creatie een volgende stap zetten. Wij denken dat ons programma hier een heel goede bijdrage aan kan leveren. We hebben binnen Ontwikkelkracht een divers aanbod om jouw school en jouw team verder te helpen. En we onderzoeken de effectiviteit daarvan ook, zodat je zeker weet dat je school en je leerlingen er beter van worden. Enthousiast geworden? Neem dan contact met ons op, zodat we samen kunnen verkennen wat er bij jullie op school nodig is en wat er mogelijk is. Laten we door samen te leren en ontwikkelen het onderwijs nog beter maken!

Jeanne van Loon
Programmamanager Ontwikkelkracht
https://www.programmaontwikkelkracht.nl/ 

Bronnen

Leraren, ga bij elkaar in de klas kijken en geef feedback, Opiniestuk Jasper Rijpma, NRC 1 mei 2024. (alleen voor abonnees van NRC)

 Samen ten dienste van de school, Onderwijsraad 2019.

Het lerarentekort, Jacquelien Bulterman, 2023.

Meta-analysis of the relationship between collective teacher efficacy and student achievement, Eels R.J.Dissertations 133.